μερικές φορές διαφορετικές πόλεις διαδέχονται η μία την άλλη στον ίδιο χώρο και με το ίδιο όνομα γεννιούνται και πεθαίνουν χωρίς να γνωρίσει η μία την άλλη, χωρίς να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Μερικές μάλιστα φορές, ακόμη και τα ονόματα των κατοίκων παραμένουν ίδια, ακόμη και η προφορά των λέξεων ακόμα και οι γραμμές των προσώπων τους. Αλλά οι θεοί που κατοικούν πίσω από τα ονόματα και πάνω από τους τύπους, έφυγαν χωρίς να πουν τίποτα και στη θέση τους κούρνιασαν ξένοι θεοί » ...

ΙΤΑΛΟ ΚΑΛΒΙΝΟ «Αόρατες πόλεις»

 Ιστορικά στοιχεία της πόλης

Η Αλεξανδρούπολη βρίσκεται στη θέση της αρχαίας Σάλης, μιας πόλης με έντονη παρουσία κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα. Τους επόμενους αιώνες η πόλη ερημώθηκε και ο τόπος έπεσε στην αφάνεια μέχρι τα μισά του 19ου αιώνα.

Το 1850 περίπου δημιουργείται ο πρώτος οικισμός, ένα μικρό ψαροχώρι το Δεδέ-Αγάτς που σημαίνει «Καλογερόδεντρο». Οι κάτοικοί του, Αινίτες, Μακτινοί και Μαρωνίτες ψαράδες, χτίζουν στο μοναδικό επιβλητικό λόφο, το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου.
Στα 1860 λειτουργεί το πρώτο σχολείο. Δημιουργούν ένα μικρό λιμάνι, το οποίο πολύ σύντομα μεγάλωσε γιατί αυτό της Αίνου έκλεισε από τις προσχώσεις του ποταμού Έβρου.
Στα 1871 φτάνει στο μικρό ψαροχώρι ο σιδηρόδρομος, ένα γεγονός που θα σημαδέψει την ιστορία του και το μέλλον του. Για την εξυπηρέτηση των εμπορικών συναλλαγών (αφού στο λιμάνι έφταναν εγγλέζικα και ρωσικά πλοία), ο σιδηρόδρομος κατέβηκε μέχρι το λιμάνι.

Το 1878 η πόλη περιέρχεται στα χέρια των Ρώσων, με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Οι καινούριοι κατακτητές του Δεδέ-Αγάτς, αναλαμβάνουν τη ρυμοτομία του. Οι μηχανικοί του ρωσικού στρατού εκπονούν το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης, το οποίο διατηρείται έως σήμερα. Επί δύο χρόνια χαράσσουν δρόμους φαρδείς και κάθετους προς την παραλία και φτιάχνουν μια πόλη υπόδειγμα ρυμοτομίας. Το1880 επισφραγίζουν το καταπληκτικό έργο τους με ένα φάρο, από τους ψηλότερους της Ελλάδας με 27 μέτρα ύψος και τόξο ορατότητας 23 μίλια, που θα είναι πλέον το χαρακτηριστικό γνώρισμα αλλά και το έμβλημα της πόλης.

Μετά το 1885 κατασκευάζονται δημόσια έργα, ναοί, σχολεία, νοσοκομείο και επιβλητικά νεοκλασικά κτήρια ενώ το 1889 μεταφέρεται στο Δεδέ-Αγάτς και η Αρχιεπισκοπή.

Η μικρή πόλη σιγά - σιγά μεγαλώνει και στα 1897 η σιδηροδρομική γραμμή ενώνει την Κωνσταντινούπολη με τη Θεσσαλονίκη καθώς και το Πύθιο με τη Βουλγαρία. Αυτό κάνει την πόλη κέντρο του διαμετακομιστικού εμπορίου. Εδώ μαζεύονται τα εμπορεύματα από όλη τη Θράκη αλλά και την Ανατολική Ρωμυλία για να προωθηθούν σε άλλες αγορές. Η πόλη αποκτά κοσμοπολίτικο περιβάλλον. Οι κάτοικοι έχουν ανεβασμένο πνευματικό και οικονομικό επίπεδο και η πόλη αποκτά 6 προξενεία. 

Το 1912 μαθαίνουν στο σχολείο και δεύτερη γλώσσα, κυρίως Γαλλικά. Υπάρχουν εργαστήρια σπουδών, όπως μουσικής, ζωγραφικής, χημείας, ενδυματολογίας, ταπητουργίας και οικοκυρικής. Την ίδια χρονιά λειτουργεί το αρχαιότερο ίδρυμα της Θράκης που αποτέλεσε ένα από τα σπουδαιότερα πνευματικά κέντρα της εποχής. Η Ζαρίφειος Ακαδημία.

Ακολουθούν δύο καταστροφικοί πόλεμοι, ο Α΄ Βαλκανικός και ο Α΄παγκόσμιος, που ρίχνουν τον τόπο σε παρακμή. Το Δεδέ- Αγάτς ερημώνει, ο πληθυσμός εκδιώχνεται και μόνο πολύ λίγοι μένουν πίσω για να γίνουν ο κρίκος της ιστορίας του τόπου. Από το 1912 έως το 1920, η πόλη περνάει στη Βουλγαρική κυριαρχία.

Στις 14 Μαΐου του 1920 ο τόπος προσαρτίζεται στην Ελλάδα και αρχίζει σιγά-σιγά πάλι να ανασυντάσσεται και να οργανώνεται. Μετονομάζεται σε Νεάπολη για πολύ λίγο όμως, αφού κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Βασιλιά Αλέξανδρου πήρε το όνομα Αλεξανδρούπολη το οποίο και διατηρεί μέχρι σήμερα.

Ακολουθεί η Μικρασιατική καταστροφή, το 1922 όπου γίνεται ανταλλαγή πληθυσμών και η πόλη δέχεται μεγάλο κύμα προσφύγων. Μπορεί οι πρόσφυγες να μην έφεραν το βιός τους, κράτησαν όμως τα ήθη τους, τα έθιμά τους και τον πολιτισμό τους. Αρχίζει μια αναγέννηση στην πνευματική κίνηση με ηγετικές φυσιογνωμίες.

Κι εκεί που όλα έδειχναν να έχουν βρει το δρόμο τους, ξεσπά ένας άλλος θηριώδης πόλεμος. Ο Β΄ παγκόσμιος. Η πόλη ανακαταλαμβάνεται από το Βουλγαρικό στρατό και μένει στη βουλγαρική κατοχή για άλλα 3 χρόνια. Η νέα Βουλγαρική κατοχή συνθλίβει την Αλεξανδρούπολη. Νέες ταλαιπωρίες, καινούριοι διωγμοί.

Η οριστική απελευθέρωση έρχεται το 1944. Η Αλεξανδρούπολη ξαναβρίσκει τους ρυθμούς της. Ζωντανεύει η πόλη με τα παϊτόνια και τα περισσότερα ποδήλατα. Διοργανώνονται πνευματικές εκδηλώσεις και διαλέξεις με συνοδεία πιάνου. Στους αργαλειούς της ταπητουργικής Σχολής αναβιώνει η καλλιτεχνική παράδοση της Θράκης. Την περίοδο αυτή η πόλη ζει έναν πνευματικό οργασμό. Ζωγράφοι, λογοτέχνες, γλύπτες, οργανοπαίχτες εμπνέονται από το κάλλος αυτής της πόλης. Η Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδημία είναι το ανώτερο πνευματικό ίδρυμα της εποχής και πραγματικό κτιριακό κόσμημα που δίδαξε πολλούς δασκάλους από το 1934 έως το 1992.

 

 

 Αποσπάσματα από το ντοκιμαντέρ παραγωγής του Εθνολογικού Μουσείου Θράκης για το Δήμο Αλεξανδρούπολης.

  

Σημερινή εικόνα της πόλης

Σήμερα η Αλεξανδρούπολη είναι μια σύγχρονη πόλη που διαθέτει πολλές δημόσιες υπηρεσίες (Νομαρχία, Δικαστήριο κλπ), τη 12η Μεραρχία Στρατού, Ωδεία, Μουσεία (Λαογραφικό, Αρχαιολογικό, Εκκλησιαστικό, Φυσικής Ιστορίας), πνευματικά ιδρύματα, θέατρο, κολυμβητήρια και αθλητικές εγκαταστάσεις που καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση στην πόλη. Διαθέτει επίσης, νοσοκομείο σύγχρονου εξοπλισμού με γιατρούς όλων των ειδικοτήτων για την εξυπηρέτηση και των γειτονικών νομών, και Πανεπιστήμια. Από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στην Αλεξανδρούπολη έχουν την έδρα τους το τμήμα της Ιατρικής, της Μοριακής Βιολογίας Γενετικής, και η Σχολή Επιστημών Αγωγής που συγκροτείται από το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης και το Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών.

Έχει καθαρές παραλίες πολλών χιλιομέτρων, κάμπιγκ Α΄κατηγορίας με σύγχρονες εγκαταστάσεις, σύγχρονα ξενοδοχεία Α΄και Β΄κατηγορίας και συνεδριακό κέντρο ώστε να αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς επισκέπτες.

Το άριστο συγκοινωνιακό δίκτυο, οδικό (Εγνατία Οδός), σιδηροδρομικό, ακτοπλοϊκό και αεροπορικό κάνει προσβάσιμη την περιοχή στους επισκέπτες αλλά και διατηρεί την επαφή των κατοίκων της με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Οι ασχολίες των κατοίκων της είναι κυρίως στον τριτογενή τομέα ? εμπόριο και υπηρεσίες. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζεται μια μικρή ανάπτυξη στον δευτερογενή τομέα (βιομηχανίες ? βιοτεχνίες) ενώ ταυτόχρονα συρρικνώνεται η ενασχόληση με τη γεωργία. Αυτό οδηγεί στην αστικοποίηση του αγροτικού πληθυσμού της πόλης και των γύρω περιοχών. Η διαπλάτυνση του λιμανιού και ο εκσυγχρονισμός του, ο αγωγός Φυσικού αερίου στην ευρύτερη περιοχή καθώς και ο αγωγός πετρελαίου που θα καταλήξει εδώ, δημιουργούν τις προϋποθέσεις για το νέο ρόλο που θα διαδραματίσει η Αλεξανδρούπολη ως κομβικό σημείο στον 21ο αιώνα. Θα έχει τη δυνατότητα της οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτισμικής συνεργασίας με την Ευρώπη, τη Ρωσία, τη Βουλγαρία και την Ανατολή.

Ταυτόχρονα όμως γίνεται επιτακτική και η ανάγκη να διατηρηθεί η πόλη όσο πιο ανθρώπινη γίνεται.